Usłysz mnie. Muzyka

Muzyka – niewidzialna, lecz słyszalna. Jak jest zrobiona? Z czego się składa? Z dźwięków i z ciszy… Ale jak te dźwięki i cisze można układać? W pionach czy linearnie? Czy trzeba to koniecznie rozumieć? Muzyka chce być tylko słyszana. I żeby ją kochać (albo nienawidzić). Intuicja i temperatura emocji przede wszystkim! Ciekawość to jednak pierwszy stopień do piekła. A zatem cykl spotkań o muzyce, na których będziemy ją odkrywać, słuchając i obserwując, w jaki sposób działają w niej i w nas siły przyciągania, napięć i odprężeń. Jak się to zmienia w czasie i w różnych kulturach, choć raczej pozostaniemy w Europie…

Gospodyni: Katarzyna Naliwajek

Katarzyna Naliwajek – muzykolog, adiunkt w Instytucie Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego. Prowadzi zajęcia dotyczące muzyki XX wieku i najnowszej, teatru i opery, a także związków polityki, propagandy i muzyki w czasach totalitaryzmów. Autorka i współautorka nagrodzonych książek (Klio i Literacka Nagroda Miasta Warszawy) oraz wystaw. Wchodzi w skład komisji programowej Festiwalu „Warszawska Jesień”.

1 października Materia muzyki
Sprawdzimy moc pojedynczych dźwięków i ich konstelacji, słuchając muzyki w różnych kontekstach brzmieniowych i kulturowych. Spacer po dźwiękowych linach, podstawowe współbrzmienia, połączenia falujących głosów, dźwięki otoczenia wchłaniane w performansach Johna Cage’a. Spróbujemy odkryć tajemnice materii muzycznej i co nas w nich najbardziej pociąga.

29 października Muzyczne sieci napięć
Po co nam melodia? Jak działa harmonia? Siły napięć i odprężeń, i energia muzyki – jak to się dzieje, w jakim stopniu zależy od sposobów podzielenia dźwiękowej przestrzeni? Dyktat tonalności ready made, pytanie, czy dur jest chłopcem a minor dziewczynką? A może pluralizm mikrotonowości? Jak te napięcia można niwelować w układach pięcio- czy dwunasto- czy ćwierćtonowych i po co? Posłuchamy pięknego II kwartetu Pawła Mykietyna, żeby zobaczyć, jak te sieci napięć mogą funkcjonować na nowo.

26 listopada Dźwiękowe kolumny i ich cienie: akord – klaster – szum – dudnienie
Alchemia dźwięków – ich współbrzmienia, moce i metody łączenia. Zasady budowania, elementy składowe, krwinki małych i wielkich tercji, konstrukcja-krwioobieg. Dominanty narcystyczne. Dźwięków pary i tercety (czar roztacza tu trójdźwięk ukochany, przez innych z kolei – vide Schönberg i Boulez – niechciany) po poli-komponentowe wspólnoty, mikstury i inne amalgamaty bez określonych wysokości, za to pełne ukrytych właściwości. Homo- i heterogeniczne. Czy z nich wyłonić się mogą jakieś mniej lub bardziej uniwersalne formuły magiczne? Akordy Debussy’ego na przykład, czyż nie są impresjonistyczne?

10 grudnia Głębiny i powierzchnie muzycznych faktur
Fonia i jej warianty – tym razem cztery: najrzadsze hetero, wyszukane polifo, ulubione homo i nie zawsze proste mono – czyli jak się tka dźwiękowe warstwy, powierzchnie, wzory i tła. Falowanie i glissandowe spadanie. Wielowarstwowość i równouprawnienie czy autorytarna władza melodii? Walki, pasje i namiętności z tym związane i skąd te podziały na dwa obozy – stary i nowy… A jeśli słowo w muzyce, to czy jednoliniowe i wyraźnie słyszane, czy nakładane w warstwach? Znaczące czy odsemantyzowane?

21 stycznia Rytmy, pulsacje i (prawie) przypadkowe zderzenia
Czy muzyka może żyć bez rytmicznej pulsacji, czy nie może? Co się dzieje, gdy kompozytor oddaje kontrolę muzykom, a puls zanika? Czy oznacza to zawał i zgon muzyki? A może kontrolę można oddać nie całkiem i nawet przypadek chociaż częściowo kontrolować? Fragmenty kwartetu i innych utworów Witolda Lutosławskiego pozwolą nam to nausznie oszacować.

25 lutego Barw odcienie a brzmienie
Kolorystyka dźwiękowa – efekty brzmieniowe tworzone przez głosy, instrumenty, elektronikę, dźwięki konkretne nagrane i wytwarzane na żywo, mowę i jej różne warianty wokalizacji – oto sezam muzyki. Muzyczny busz dla uszu, a to już nas niebezpiecznie zbliża do ekologii dźwiękowej. Czym się różni muzyka tworzona przez ludzi od dźwięków natury? A może to jedna wielka sonosfera?

25 marca Dynamizm a statyka i co z tego wynika
Typy muzycznej narracji: złożoność (Brian Ferneyhough) a redukcja (Arvo Pärt), dynamizm (Raphaël Cendo) a (pozorna) statyka, jak w instalacjach La Monte Younga… Jednokierunkowość, linearność a wielopłaszczyznowość. Czasem te typy są ze sobą zaplecione w jeden utwór o dwuczęściowo zazębiającej się budowie (Paweł Szymański). Mutacje i transmutacje, trans i medytacja, forma momentowa (Karlheinz Stockhausen) i kontemplacja chwili – posłuchamy tych różnych stanów skupienia.

29 kwietnia Style muzyczne stulecia – przyspieszony kurs obsługi
Ostatnie sto lat muzyki to -izmy, -fonie, schizmy. Prądy, kierunki, manifesty pojawiają się w przyspieszonym tempie nowoczesności. Istnieją jednocześnie, zwalczają się nawzajem lub nie. Są reakcją, znużeniem tym, co już było. Przefruniemy więc przez nie w ponowoczesnym stylu, by spojrzeć na nie z lotu ptaka i zmierzyć, ile na przykład w Strawińskim jeszcze z XIX-wiecznej rosyjskości, ile z witalizmu, ile z serializmu, ile neoklasycyzmu, a ile polskości.

27 maja Strach przed muzyką
Od Platona, przez świętego Augustyna, po totalitaryzmy – muzyka zawsze stanowiła problem dla socjotechników pragnących kontrolować dusze. Zdaniem Platona, na którym wielu się wzorowało: „trzeba się wystrzegać przełomów i nowości w muzyce, bo to w ogóle rzecz niebezpieczna. Styl w muzyce nigdy nie zmienia się bez przewrotu w zasadniczych prawach politycznych”, a zatem strażnikom państwa wieżę strażniczą „trzeba wybudować gdzieś tutaj, w zakresie muzyki”. Dźwiękowe eksperymenty pozwolą nam sprawdzić, czy słusznie myśleli.

26 czerwca Pożądanie muzyki
Za co muzykę kocha propaganda? Czy muzyka może być lewicowa albo prawicowa? Anarchistyczna albo faszystowska? Czysta albo zdegenerowana? Jaka muzyka może wzbudzać pozytywne uczucia wobec jakiegoś boga lub jakiegoś państwa, a jaka nie? W jaki sposób muzyką skutecznie posługiwać się można dla celów politycznych? Przetestujemy to na muzycznych materiałach propagandowych różnych maści i kultur.

WSTĘP WOLNY