Numer 1 / 2004

Spektralizm: bibliografia

Michał Mendyk
  1.  www.ac-amiens.fr/musique/Bac/bac2001/Grisey/GriseyListe.htm – strona poświęcona Partiels Griseya – analizy, interpretacje, prezentacje interaktywne, bibliografia, linki – rodzaj forum prezentującego rezultaty prac naukowych różnych francuskich akademii muzycznych. Raczej dla profesjonalistów.
  2. Agon Carlos, Assayag Gérard, Fineberg Joshua, Rueda Camilo, KANT, A Critic Of Pure Quantification, na: http://mediatheque.ircam.fr/articles/ – pod tym, jakże dowcipnym, tytułem kryje się fachowy artykuł dostępny (wyjątkowo!) darmowo na stronie IRCAM-u, a poświęcony sposobom wyjścia poza schematy rytmiczne wyrażane w dyskretnych (nieciągłych) wartościach (czyli wszystkie schematy tradycyjne) na rzecz płynnych jego zmian, obliczanych przez odpowiedni program komputerowy i przybliżany przezeń do tradycyjnego zapisu. Liczne schematy, algorytmy, a nawet przykłady nutowe. Bardzo inspirujące.
  3. Antenuci Jason, Notes On Spectral Analysis, na: http://mediatheque.ircam.fr/articles/ – matematyczno-fizyczne wprowadzenie do teorematu Fouriera z wyczerpującą (!) ilością wzorów.
  4. Bain Reginald, Classic Waveshapes and Spectra, na: www.csounds.com/ezine/spectra/ – kompetentny i przystępny wstęp do budowy dźwięku, koncentrujący się na pokazaniu tonów prostych, ich założeń oraz technicznych podstaw tych zjawisk (ujęcie od strony fizycznej i informatycznej); tematyczne linki.
  5. Baillet Jérôme, Gérard Grisey. Fondements d’une écriture. L’Harmattan, 2000. Francuskojęzyczna monografia koncentrująca się na technice i analizie dzieł kompozytora, ze szczególnym naciskiem na Les espaces Acoustiques (choć brak Partiels!); wstęp historyczny i estetyczny. Dla profesjonalistów, ale jakże satysfakcjonujące…
  6. Barthelmes Barbara, Spektrale Musik w: Handbuch der Musik im XX. Jahrhundert, Band IV,  Laaber 2000 – obszerne i syntetyczne omówienie estetyki, teorii, historii i odmiennych interpretacji Griseya, Muraila, Levinasa i Dufourta, ze szczególnym naciskiem na historię. Zawarta w niemieckojęzycznej nowej historii muzyki, dostępnej w bibliotece Instytutu Muzykologii UW!
  7. „Les Cahiers d’IRCAM” – wydawane między 1992 a 1996, dzielą się na 2 interesujące grupy: 1) Compositeurs d’aujord’hui – zeszyty monograficzne poświęcone najwybitniejszym wychowankom paryskiego studia, takich jak Dalbavie, Hurel, Jarrell, Saariaho, Fedele, Lindberg i 2) Recherche et musique – zeszyty tematyczne, koncentrujące się na technice, teorii i estetyce, zamieszczające także artykuły kompozytorów; m.in. synteza dźwiękowa, kompozycja z komputerem, przestrzeń w muzyce. Możliwe do zamówienia przez Internet przez strony IRCAM-u.
  8. Chesternovello, na: www.chesternovello.com/composer/664/main.html – firma wydawnicza, gdzie  wśród wielu autorów (też Szymański!), drukowani są: Magnus Lindberg, Kaija Saariaho i Jonathan Harvey. Każdy twórca ma tu notkę biograficzną i imponująco precyzyjny i obfity spis dzieł wraz z omówieniami oraz dyskografią (sic!). Partytury można zamówić przez Internet, choć to stosunkowo droga zabawa.
  9. Chłopecki Andrzej, Gérard Grisey, notka w: Książka Programowa „Warszawskiej Jesieni” 1999 – esej-wprowadzenie o muzyce spektralnej z okazji wykonywanego na koncercie inauguracyjnym utworze Le temps et l’Ecume. Bodajże pierwszy w Polsce tekst o spektralizmie! Jak zwykle u Chłopeckiego błyskotliwy i lekki, zarysowuje jednak tylko zagadnienie – głównie z perspektywy estetyczno-historycznej – i budzi apetyt na znacznie więcej…
  10. Chowning John, The Synthesis of Complex Audio Spectra by Means of Frequency Modulations, w: “Journal of the Audio Engineering Society” 7/1973 (21). Później w: Foundations of Computer Music, red. Curtis Roads i John Strawn, Cambridge, Massachusetts and London, 1985. Klasyczna rozprawa wynalazcy FM. Uczciwie przyznaję się, że nie czytałem.
  11. Composers Desktop Project, na: www.bath.ac.uk/~masjpf/CDP/index.htm – międzynarodowy projekt, który do tej pory zaowocował dostępnymi na stronie licznymi artykułami na temat widm i możliwości ich przekształcania oraz kształtowania (okraszonymi licznymi ciekawymi przykładami dźwiękowymi), a także służącymi do tych celów programami dostępnymi w wersji freeware!!! Dla kompozytorów – strona obowiązkowa.
  12. “Contemporary Music Review”, Vol. 19, Part 1&2 (2000), red.: Joshua Fineberg. Najbardziej wszechstronne i bogate źródło o spektralizmie dostępne w Polsce (Biblioteka Związku Kompozytorów Polskich w Warszawie, Rynek Starego Miasta). Tom I, Aesthetics And Music, zawiera angielskie tłumaczenia m.in. przemyśleń Griseya, Harveya i Muraila; eseju o związkach nurtu z malarskim impresjonizmem (Claudy Mahlherbe) oraz opisu stylistyk twórców drugiego pokolenia spektralistów, Saariaho, Hurela i Dalbavie (Damien Pousset) a także obszerną bibliografię (na której oparta jest i część niniejszej). Na tom II, History And Techniques, składają się m.in. redaktorski wstęp (kompozytor Joshua Fineberg), „prowizoryczna” historia muzyki spektralnej (kolejny autorytet, brytyjski muzykolog Julian Anderson), panorama kompozytorów rumuńskich (Horia Surianu), esej o psychoakustyce i jej wpływie na procedury kompozytorskie (Daniel Preussnitzer) oraz wspaniałe, klarowne i przystępne wprowadzenie do teorii i technik kompozytorskich autorstwa Fineberga.
  13.  Cornicello Anthony, Timbral Organization in Tristan Murail’s “Désintégrations”, na www.anthonycornicello.com – świetna, błyskotliwa praca doktorska kompozytora poświęcona słynnemu utworowi: bardzo bogaty wstęp do spektralizmu, jego historii, teorii i technik, obszerne analizy dzieła Muraila. Przykład świetnej roboty muzykologicznej podpartej wrażliwością twórczą. Gigantyczna bibliografia!!! Koniecznie!
  14. Corino Gianni, Miranda Edwardo Rock, Digital Music online course, na: www.caiia-star.newport.plymouth.ac.uk/~csem/UNESCO/index.html – strona UNESCO i Uniwersytetu w Plymouth to przystępne, bogato okraszone schematami i przykładami dźwiękowymi, wprowadzenie w komputerową reprezentację dźwięku oraz podstawowe metody jego syntezy (addytywna, FM…).
  15. Culot Hubert, www.musicweb.uk.net/classrev/2002/Mar02/Grisey.htm – Krótka recenzja płyty Kairos z Quatre Chants..;
    www.musicweb.uk.net/classrev/2002/Oct02/Grisey.htm – bogate, wykraczające daleko poza zwykłą recenzję, omówienie albumu Accordu z Les espaces…
    www.musicweb.uk.net/classrev/2003/May03/Dufourt_Hivers.htm – esej o jednym z najnowszych albumów poświęconych malarskim kompozycjom Dufourta.
  16. Drakos Nikos, Spectral Envelopes, na: www.ircam.fr/equipes/analyse-synthese/schwarz/da/specenv/Contents.html – niebywale bogaty i wyczerpujący artykuł o obwiedniach spektralnych: ich analizowaniu, próbkowaniu, kształtowaniu; wiele schematów i ilustracji. Nie wymaga wstępnej wiedzy o naturze dźwięku, gdyż wszystko jest tu tłumaczone od początku.
  17. Dufourt Hugues, Musique spectrale, SIMC 1979; później w: Musique, Pouvoir, Ecriture, Paris 1991; tłum. niem. w: „Musiktexte” nr 79 (1992) – słynny manifest, który dał nazwę całemu nurtowi; Dufourt koncentruje się głównie na technicznych aspektach i procedurach kompozytorskich, określając spektralizm głównie wobec serializmu.
  18. „Entretemps” no. 8 (1989): Grisey-Murail – legendarny podwójny numer francuskiego magazynu będący podsumowaniem pierwszych 15 lat muzyki spektralnej, ze szczególnym akcentem na twórczość dwójki głównych bohaterów. Zawiera teksty m.in. Guya Lelonga (muzykolog, autor większości książeczek płyt Accordu oraz słów do Seuils Dalbavie), Juliana Andersona, Claude’a Mahlherbe’a, kompozytora Marca-Andre’a Dalbavie (o Gondwanie), francuskie tłumaczenie eseju Wilssona Zur Entstehung…, katalogi dzieł, bibliografie, dyskografie, i wreszcie perełkę, o której poniżej. Praktycznie niemożliwy do zdobycia, no chyba że po wizycie w Paryżu.
  19. Grisey Gerard, La musique: le devenir des sons, w: „Darmstädter Beiträger Neuen Musik”, XIX, 1982, oraz w: „Le Revue Musicale”, no. 421-424 (1991): L’Itineraire – głośny manifest autorski, poświęcony czasowej naturze dźwięku i otwierający nowe (stare) perspektywy rozwoju muzyki współczesnej.
  20. Tenże, Tempus ex machina, w: „Entretemps” no. 8 (1989): Grisey-Murail; ang. tłum. w: „Contemporary Music Review”, vol. 2, part 1 (1987) – bodajże najważniejszy manifest postawy Griseya wobec czasu i dźwięku, cytowany i przedrukowywany przy każdej okazji; jednocześnie tytuł jednego z utworów.
  21. Tenże, wywiad z Davidem Bundlerem, w: 20th-Century Music, 3/1996, zamieszczony także na:www.angelfire.com/music2/davidbundler/grisey.html. Grisey mówi o swojej estetyce, pojmowaniu muzyki i dźwięku, stosunku do spektralizmu, inspiracjach i możliwościach muzyki współczesnej.
  22. Harvey, Jonathan, wywiad z Danielem Jaffé, na: www.musicwrite.demon.co.uk/harvey.html – obszerna rozmowa na 60-te urodziny kompozytora o ekspresji, elektronice, procesie twórczym, przekonaniach i światopoglądzie.
  23. www.ircam.fr – jedna z najważniejszych stron, idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i kopalnia szczegółowych informacji. Najobszerniejsze bodaj spisy dzieł, bibliografie, dyskografie, linki – to dopiero początek dalszych atrakcji. Setki specjalistycznych artykułów i analiz; najbardziej profesjonalne programy do analizy i syntezy dźwięku (!!!) – jedyny problem w tym, że niewielka tego część jest darmowa; większość wymaga wykupienia drogich abonamentów i zamówień. Posiada angielską wersję językową.
  24. Kornysheva Katja, „Ich bin kein Naturalist, aber ich brauche Orientierungspunkte”, w: „MusikTexte” 92 – szkic o estetyce dźwiękowej Griseya, poparty wnikliwymi interpretacjami autorki oraz sporym materiałem źródłowym; pokazuje rozwój stosunku kompozytora do spektralizmu od Partiels do Quatre chants.
  25. Kreylos Oliver, Sampling Theory: http://graphics.cs.ucdavis.edu/~okreylos/PhDStudies/Winter2000/SamplingTheory.html – strona profesora na University of California w Davis, który prowadzi zajęcia z muzyki komputerowej: przystępny i bogato ilustrowany wstęp do zagadnień próbkowania i związanych z nimi rezultatów analizy.
  26. Książki Programowe „Warszawskiej Jesieni”  roczniki: 1981, 1985, 1989, 1995, 1998-2004 – ciągle przydatne źródło na temat konkretnych kompozytorów i utworów, wraz z komentarzami autorskimi lub uznanych autorytetów (Wilsson, Baillet, Chłopecki). Są to: Dalbavie In Advance Of The Broken Time… (01); Dufourta Watery Star (95); Griseya Talea (81), Le Temps et l’Ecume (99), Jour Contre-jour i Tempus ex machina (00), Vortex temporum (01), Quatre chants… (03); Harveya Mortuos plango, vivos voco (04), Hurela Pour Luigi (01); Muraila: Ethers (81), Désintégrations (85), Treize coleurs… (89), La fou à pattes bleues (01); Saariaho Verblendungen (90), Solar (98). Łatwo dostępna w bibliotekach.
  27. Kwiatkowski Krzysztof, Czas ptaków, ludzi i wielorybów – krótki przewodnik po muzyce Gérarda Griseya w: „Ruch Muzyczny” 23-24/2002 – własne spojrzenie na muzykę Griseya, osadzające ją w ciekawym kontekście historycznym (La Monte Young, Stockahusen), poparte dokładnym omówieniem Les espaces… oraz Vortex temporum i kończące się wnikliwymi uwagami na temat późnego okresu twórczości i odejścia od spektralizmu.
  28. Tenże, Morskie fale na instrumenty w: „Ruch Muzyczny” 13/2003 – recenzja z płyty Muraila w Accordzie; parę uwag o jego stylu i o pięknie oraz elektronice w jego twórczości.
  29. Laurenti Nicola i Poli Giovanni de, A Method for Spectrum Separation and Envelope Estimation of the Residual in Spectrum Modeling of Musical Sound, na: www.dei.unipd.it/~nil/PDF/SpecEstPoster.pdf – dwóch naukowców z Uniwersytetu w Padwie pokazuje jak (ściśle technicznie i matematycznie) wyodrębnić z analizowanego spektrum składowe dźwięku od szumów. Gęsto, ale krótko.
  30. Leenerts Virgil, The Effects of Voice Spectrum On FM and PM Modulators, na: www.scomcontrollers.com/downloads/voiceeffectsfmpm.pdf – uwagi na temat modulacji FM i modulacji fazowej (phase modulation, PM), głównie w kontekście ludzkiego głosu i jego specyficznego widma, zrozumiałe także dla laików.
  31. Lehman  Scott, Ring Modulation, na: – bardzo krótkie wprowadzenie do modulacji RM, poparte wyczerpującą ilością przykładów dźwiękowych (przy braku wzorów i teorii); lekkie i przyjemne, ale u kompozytora może zapewne budzić pewien niedosyt.www.harmony-central.com/Effects/Articles/Ring_Modulation – bardzo krótkie wprowadzenie do modulacji RM, poparte wyczerpującą ilością przykładów dźwiękowych (przy braku wzorów i teorii); lekkie i przyjemne, ale u kompozytora może zapewne budzić pewien niedosyt.
  32. Makovsek Janez, FFT Properties na: www.teemach.com/FFTProp/ – darmowy, freeware’owy program do analizy i generowania tonów prostych, wielotonów i szumów wraz z dokładną instrukcją obsługi.
  33. Meltzer Anna E., Spectralism, na: www.cyburban.com/~hlm39/Museum/html%20Pages/Documents/AEM_notes.html – wyjątki ze współczesnego traktatu o… malarstwie i technice miksowania (syntezy) koloru z pigmentów.
  34. Mendyk Michał, Muzyczna biosfera Gérarda Griseya, w: „Muzyka21”, 3/2004 – popularyzatorski, syntetyczny przewodnik po muzyce francuskiego kompozytora wraz ze spisem najważniejszych dzieł i dyskografią; autor stawia parę śmiałych tez, które potrafi jednak nawet na niewielkiej przestrzeni przekonująco uargumentować. Tekst bardziej o Griseyu niż o spektralizmie, ciekawie pokazuje jego doń stosunek na przestrzeni wielu lat i utworów.
  35. Tenże, Burzyński Konrad, Filip Grzegorz, Jachimiak Wojciech, Kamiński Tomasz, Topolski Jan, Wieczorek Sławek, Dyskusja redakcyjna o spektralizmie, na: http://free.art.pl/nowamuzyka – zapis dyskusji o istocie, znaczeniu i wartości tego nurtu. Choć każdy z autorów wnosi swoje osłuchanie (różni kompozytorzy i utwory), wrażliwość (różne reakcje i odczucia) i opinię (różne sądy i tezy), to całość nie ma jednak niestety ani dynamiki, ani charakteru prawdziwej dyskusji, jako że większość jej uczestników łatwo się ze sobą zgadza i zwykle podziela zachwyt pomieszany z onieśmieleniem.
  36. Murail, Tristan, La révolution des sons complexes, in „Darmstädter Beiträge…” XVIII, Mainz 1981 – autorska interpretacja spektralizmu, która swego czasu wywołała w Darmstadcie spore poruszenie.
  37. Tenże, Spectres et lutins, w: „Darmstädter Beiträge…”, XIX, Mainz 1984 oraz w: „Le Revue Musicale”, no. 421-424 (1991): L’Itineraire. Kolejny tekst Muraila, doprecyzowuje jego interpretację spektralizmu; dużo nawiązań do malarstwa.
  38.  www.musiquefrancaise.net – strona zbierająca dane i linki o nagraniach francuskiej muzyki współczesnej. Imponująca baza danych, choć informacje nie zawsze pełne.
  39. Nyack Cuthbert, Analog Signal Processing, na: http://cnyack.homestead.com/files/idxpages.htm – prywatna strona: techniczne, fizyczne (morze wzorów!) zagadnienia związane z teorematem Fouriera i Laplace’a, i metodami czysto teoretycznej analizy/syntezy dźwięku. Ściągawka z matematyki dla niewtajemniczonych, przydatna i przy innych stronach to dopiero początek zabawy: schematy i diagramy są tu prawdziwie interaktywne i zmieniając współczynniki możemy obserwować zmianę wykresów, co osobom w matematykę niewtajemniczonym daje choć namiastkę zrozumienia!
  40. Puckette Miller na: www.crca.ucsd.edu/~msp/techniques/latest/book-html/node1.html – bardzo obszerny, kompetentny i fachowy przewodnik po podstawach muzyki komputerowej. Matematyczne wzory, schematy graficzne, algorytmy w graficznym języku programowania MSP – raczej dla kompozytorów i to tych, którym nie jest obca matematyka i informatyka. Wydaje się nawet, iż może zastąpić 3-miesięczny kurs w akademii muzycznej…
  41. Reid Gordon, Synth Secrets, Part 11 -14, na: www.soundonsound.com/sos/apr00/articles/synthsecrets.htm – zamieszczone na stronie fachowego magazynu „Sound On Sound” (tamże również treściwy słowniczek wszystkich podstawowych terminów) bardzo wesołe i łatwe objaśnienie dwóch podstawowych technik modulacji AM i FM oraz syntezy addytywnej. Tylko niezbędne wzory, dużo przykładów i objaśnień efektów czysto muzycznych – wyciąg z książki autora. Gorąco polecam!
  42. „Le Revue Musicale”, no. 421-424 (1991): L’Itineraire, red.: Daniele Cohen-Levinas – 450-stronicowy, poczwórny numer poświęcony grupie kompozytorskiej, z której wywodzi się większość spektralistów (która jednak nie ogranicza się do tego nurtu i nie jest z nim tożsama!). Zbiór materiałów różnej wagi i rodzaju, od notek prasowych po manifesty (m.in. teksty Muraila, Griseya i Lévinasa), szkicuje kontekst powstania koncepcji spektralnej.
  43. Ricordi – włoskie wydawnictwo płytowe, spisy dzieł wydawanych kompozytorów, np. Griseya: www.ricordi.it/compositori_oggi/grisey/grisey.pdf
  44. Robertson William, Frequency And Spectral Analysis, na: http://physics.mtsu.edu/~wmr/fourier_1.htm – strona profesora fizyki na Middle Univeristy of Tennesee jest najprostszym i najdowcipniejszym znanym mi wprowadzeniem w koncepcję tonów prostych, złożonych analizę dźwięku, teoremat Fouriera, spektrogramów; zawiera czytelne schematy oraz świetnie dobrane przykłady dźwiękowe. Warto tu zacząć!
  45. Rodet Xavier, Depalle Philippe, Garcia Guillermo, New Possibilities in Sound Analysis and Synthesis, na: http://mediatheque.ircam.fr/articles/ , articles scientificques, pozycja 67- kolejny darmowy artykuł na stronach IRCAM-u, poświęcony nowym technikom analizy i syntezy dźwięków, z naciskiem na obwiednię spektralną oraz tzw. odwrócone FFT i efekty dzięki nim uzyskane – wytworzenie głosu kastrata w filmie Farinelli… Imponująca bibliografia.
  46.  Rose Francois, Introduction To The Pitch Organisation In The French Spectral Music, w: „Perspectives Of New Music”, 34 vol. 2 (Summer 1996) – świetne, anglojęzyczne, syntetyczne (i przy tym krótkie!) wprowadzenie do podstawowych technik spektralnych na przykładach Périodes i Partiels Griseya oraz Gondwany Muraila. Znakomicie dobrane przykłady nutowe i bardzo czytelne diagramy oraz obszerna bibliografia. Dostępne w Bibliotece ZKP-u!!!
  47. Salabert – francuskie wydawnictwo nutowe, spisy dzieł wydawanych kompozytorów, np. Muraila:www.salabert.fr/formcat/actuel/MURAIL_1993(base).pdf
  48. Serra Xavier, Musical Sound Modeling The Sinusioids And Noise, na: www.iua.upf.es/~xserra/articles/msm/ – jeden z ircamowskich specjalistów tym razem o potrzebie stworzenia wielowymiarowego modelu dźwięku, który obejmowałby zarazem sinusoidy alikwotów i szumy pomiędzy nimi. Wymaga to dokonania syntezy myślenia deterministycznego i stochastycznego oraz wielu wyrafinowanych, zintegrowanych programów (w finale postulowana jest tzw. stochastyczna synteza dźwięku). Dużo uwagi poświęcone jest właściwym algorytmom używanym podczas analizy FFT i odwróconego FFT, dodane są przydatne diagramy i wzory. Trudne, ale ciekawe, jako że dotyczy istotnego, a mało znanego aspektu analizy dźwięku; dla zaintrygowanych obszerna bibliografia.
  49. Tenże i Jordi Bonada, Perfecto Herrera, Ramon Loureiro, Integrating complementary spectral models in the design of a musical synthesizer, na: www.iua.upf.es/~xserra/articles/spectral-models/ – specjalistyczna i trudna, naukowa strona poświęcona kilku dopełniającym się metodom reprezentacji dźwięku (bazujących na różnych postaciach FFT), technikom ponownej jego syntezy i próbie opartego na nich stworzenia modelu syntezatora. Dla dociekliwych.
  50. Sethares William, Relating Tuning And Timbre, na: http://eceserv0.ece.wisc.edu/~sethares/consemi.html – bardzo interesujący esej (wyciąg z książki autora) na temat wzajemnych związków miedzy barwą instrumentu a jego strojem; stosunkowo przystępny i bogato ilustrowany.